-
1 жаза
жаза Iар.наказание, кара; возмездие;жаза тарт получить возмездие, быть наказанным; понести наказание;жазага тарт- наказать;жазага тартыл- быть наказанным;жазанын эң жогорку чарасы высшая мера наказания;өлгөндүн жазасы - көмгөн погов. мёртвому наказание - его похороны;кой жазасы штраф щелчками (при детской игре упай, см.).жаза- IIсм. жаз- III. -
2 айгыр
жеребец;айгырдын жаманы ат качырат погов. дурной жеребец меринов гоняет (от косяка; мерин ему не конкурент);ат качырбас боз айгыр смирный жеребец (в своём косяке);айгыр болор кулундун жаак эти чоң болот погов. у жеребёнка, который может стать (племенным) жеребцом, мышцы на скулах большие;бээ көрбөгөн айгыр жеребец, не имевший случки;айгыр карады жеребец покрыл, оплодотворил (кобылицу);айгыр бээлерди карап жүрөт жеребец находится в ярости (бегает за кобылицами);айгыр ат южн. мерин;айгыр сал- см. сал-VI 6;сары айгыр овсянка желочная (птица);айгыр жыгар1) беломятлик (трава);2) сев. этн. свадебный обычай: молодые родственницы невесты не выпускают её из дома родителей, требуя с жениха подарки;айгыр-байтал жазасы южн. название детской игры. -
3 атуу
и. д. от ат- III;атуу жазасы расстрел. -
4 камак
арест;камак жазасы тюремное заключение;камакка ал- взять под стражу, арестовать;камакка алын- быть взятым под стражу, быть арестованным;камактан бошот- освободить из-под ареста;камактан бошотул- быть освобождённым из-под ареста. -
5 көп
көп Iусиление к словам, начинающимся на кө;көпкөк синий-синий, голубой-голубой; (о растительности) зелёный-зелёный.көп II1. много, множество;көп баатырдан жоо кетет, көп чеченден доо кетет погов. у семи нянек дитя без глазу (букв. от многих богатырей враг уйдёт, от многих мудрецов тяжба уйдёт);аш көп болсо, каада көп погов. если пищи много, (то и) церемоний много;көптөн көп многое множество;көптөн кийин спустя много времени;көптө по прошествии значительного времени;көптө барып уктады он уснул (только) по прошествии значительного времени;сүйлөшүп отурушуп, көптө жатышты они беседовали и поздно легли;көпкө или көпкө чейин долго, долгое время; надолго;көпкө токтоду он надолго остановился; он задержался;көпкө ойлонуп долго обдумывая;ондон көп күн болду прошло больше десяти дней;көп миңдеген многотысячный;көп миллиондогон многомиллионный;көбүрөөк побольше; многовато;2. массы (народные);көпкө түш- обращаться к массам, к обществу, к коллективу (за советом, за разрешением спора);көп пайдасын ойло- заботиться об общественных интересах, об интересах коллектива;акылы жок көпкөн, бир ажалы көптөн погов. глупый важничает, смерть ему от общества;аз болсо, көптөй көрүп, ыраазы бол не обессудь на малом (букв. если мало, приняв за многое, будь доволен);эң көп болгондо или эң көп дегенде самое большее;аздыр-көптүр, азын-көбүн см. аз I;көбүн эсе см. эсе.көп-III(деепр. көөп)1. вздуваться, вспухать, вспучиваться;ичим көөп кетти1) у меня живот вспучило;2) шутл. мне не терпится, я лопну (напр. кто-то говорит и говорит, а я тоже хотел бы сказать);эти көбө баштаган он начал нагуливать тело;көпсөң - жарыларсың, толсоң - төгүлөрсүң погов. вздуешься - лопнешь, переполнишься - прольёшься;2. перен. стать напыщенным, заносчивым; зазнаться;өз башын өөдө баалап, көпкөн жигит возомнивший о себе и зазнавшийся парень;көпкөн жигит көп сүйлөйт зазнавшийся парень много говорит;жаман уул атасы өлгөндө көбөт погов. дурной сын со смертью отца начинает важничать;көпкөн, көпкөндүн өлүмү (или жазасы) көптөн погов. он возгордился, (а) возгордившемуся смерть (или наказание) от общества;мурдунан көпкөн задирающий нос; гордец. -
6 очойт-
понуд. от очой-;очойто жазасы берилсин нужно его хорошенько наказать.
См. также в других словарях:
арба — Арбаға таңу. Ертеде қазақы ортада қалыптасқан жазалау түрі. Бұзақы, содырларға, ұрлықшыларға т.б. айыпкерлерге ауыл ақсақалдарының ұйғарымымен а р б а ғ а т а ң у жазасы тағайындалған (Қаз. этнография., 1, 189). Арба жол. Арба жүре алатын жол … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
беріктел — ет. сөйл. Бекітіл. Патшаға әскер бермеу хақындағы ел бірлігі қанға қол матырысу сияқты уағда, сертпен бекіп, б е р і к т е л і п жататын (Ә. Хасенов, Жат жазасы, 36) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
бөлтіріктік — зат. Бөлтірекке тән қасиет. – Оның рас, жігітім. Егер заманы солай болса, бөрі бөрілігін, бөлтірік б ө л т і р і к т і г і н де істеуі ғажап емес (Ә. Хасенов, Жат жазасы, 93) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
ғазат — қып. ар. Соғыс жариялап. Ал бірақ Әбілфайыз болды асы Өлімге лайық еді бар жазасы. Ғ а з а т қ ы п соның үшін пәрмен еттім, Қылышпен кесілсін деп оның басы (Батырлар жыры, 6, 32) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
көжеқатықтық — сын. Көжеқатық боларлық, көжеқатыққа жарарлық (ет, май) (Ә. Хасенов, Жат жазасы, 6) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
көнелікті — сын. Көнеден келе жатқан, ескілікті. Мүмкін араларында к ө н е л і к т і кикілжің, зіл жатпаса (Ә. Хасенов, Жат жазасы, 30) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
күйеле — … 2. Күйесін кетіру, күйесінен тазарту. Әр үй жеңін буып, қазанын к ү й е л е п, арқан жібін әзірлеп дегендей көшу қамын жасай бастайтын (Ә. Хасенов, Жат жазасы, 61) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
от — басын сабау. Қиянат, жәбір көрген адам қиянатшылға (озбырға) әлі жетпеген соң, оның үйіне барып, масқаралау мақсатында отының басын сабап, күлін шашу дәстүрі. – Құдайдан қорқып, аруақтан ұялсаң, болмай ма?! Бұл не қорлық! – деп, оның о т ы н ы ң… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
салмау — зат. жерг. Жыныс болып өскен қалың ағаш. Бұл биіктей биіктей қалың қарағай с а л м а у ы н а, сай салаға иек артып жатыр (Ә.Хасенов, Жат жазасы, 45). Әлі де алыстағы жыра, сайлар, орман с а л м а у л а р ы үрей шақырып түнере түскен (Бұл да, 70) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
таңжұлдызы — зат. астр. сөйл. Шолпан. Меркурий қазақтарға Т а ң ж ұ л д ы з ы деген атпен мәлім еді (ҚазССР тарихы, 2, 374). Қазақ Шабансарыны Т а ң ж ұ л д ы з ы дейді (Ә.Хасенов, Жат жазасы, 70). Орысша «Венера» жұлдызының қазақ тілінде Шолпан, Ақжұлдыз,… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
шабансары — зат. астр. сөйл. Есекқырған. Жарыспалы сөздер астрономиялық атаулардың ішінде де аз кездеспейді. Мыс.: Таразы (Үшарқар), Шідер жұлдыз (Юпитер), Есекқырған (Сарыжұлдыз), Ш а б а н с а р ы (Юпитер) т.б. (С.Сәрсенова, Қаз. тіл. астрон. термин., 92) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі